19.09.2014 Эскә шыйыҡлыҡ тултырып ҡына ҡеүәтләнеп булһа…

Кеше күптән инде ашҡаҙанына төрлө нәмәләр тултырып ләззәтләнергә өйрәнгән. Ашаймы ул, эсәме, мөһим түгел, ә шул “эше”нән дәрт, көс алыуы мөһим инде. Ашауҙы ҡалдырып торайыҡ, ә бына эсемлектәрҙән ниндәйе шәп һуң? Йәштәрҙең байтағы, энергетик эсемлек (тоник тип йөрөтәләр), тип яуаплар, моғайын. Береһе ҡанатландыра, икенсеһе беҙҙең “аҡлы-ҡаралы” тормошҡа сағыулыҡ өҫтәй, өсөнсөһө хәҙер әйтеүе генә лә модалы һаналған адреналин “ҡоя”. Газлыһы, әҙ миҡ­дар­ҙа алкоголь ҡушып эшләнгәндәре бар. Аһ-аһ, борон заманда энергетик эсемлектәрһеҙ нисек йәшәнеләр икән? Бер банка эсәһең дә, өр-яңынан тыуғандай булып, артабан йәшәй башлайһың. Кем әйтмешләй, әп-рәхәт. Бата­рей­каны рекламалаған ҡуян кеүек, һәр ерҙә һин беренсе, ары­май­һың да, туҡтамайһың да. Эйе, әлеге эсемлектәрҙе лә тап шундай итеп рекламалай­ҙар бит. Алкоголһеҙ энергетик эсемлектәр һатыу Рәсәйҙә йылына 20 миллион литр менән иҫәпләнә. Йәнә лә энергия бирә торған алкоголле коктейлдәр ҙә киң таралды. Шул уҡ ваҡытта уны ҡулланыусылар ара­һында артыҡ уңыш ҡаҙан­ғандар артманысы. Энергия биргәс, тим дә. Киреһенсә, дауаханаларға эләккән егет-ҡыҙҙар ҙа осрай. Күп эсеп. Беҙҙә туҡтай алмау йолаһы бар.

Ысынмылыр-бушмылыр, РФ Дәүләт Думаһы илдә әҙ алкоголле энергетик эсемлектәрҙе ту­лыһынса тыйырға тип тағы бер “талпынып” ҡарарға булған. “Ғәҙел Рәсәй” партияһы депутаттары тырыша. Бер ынтыл­ғайнылар бит инде, ул саҡта беҙҙә баяғы эсемлектәрҙе етештереү һәм һатыуҙы бөтөнләй тыйыу Таможня союзы регламентына тура килмәй булып сыҡты. Яңы закон проектында етештерергә түгел, ә һатырға ғына рөхсәт бирмәү хаҡында бәйән ителгән. Был башланғысты Рәсәй Һаулыҡ һаҡлау министрлығының баш наркологы Евгений Брюн күтәреп алған. Ул “энергетиктар”ға ҡаршы байтаҡтан көрәшә икән. Етмәһә, бындай эсемлектәр донъяның күп илендә тыйылған да инде. Был йәһәттән беҙгә Франция, Дания, Норвегия, АҠШ-тан өлгө алыр­ға кәрәк. Әйткәндәй, Рәсәйҙә лә улар дүрт төбәктә һатылмай – Краснодар крайында, Ростов өлкәһендә, Чечняла һәм Чукоткала.
Нимә ул?

Көнбайышҡа “рәхмәт”! Беҙҙе нимәгә генә өйрәтһә лә, ауыҙҙы асып ҡабул итәбеҙ һәм аҙаҡтан үҙҙәренән дә арттырып ебәрәбеҙ. Энергия бирә торған эсемлектәр ҙә беҙгә шул яҡтан килде. Ҡасан, тип һорамаһағыҙ ҙа була. ХХ быуаттың 90-сы йылдарында иреккә сыҡты бит ил халҡы. Күп йүнһеҙлек шул ваҡытта башланды. Асыҡтан-асыҡ. “Энергетиктар”ҙы ла тәүҙә еңел наркотик итеп эскәндәр. Башлыса йәштәр. Әле лә шулай. 20 – 30 йәштәрҙәге егет-ҡыҙҙар улар. Үҙҙәре әйтеүенсә, әүҙем тормош алып баралар, модалы һәм стиллеләр, килемдәре уртасанан юғары, тәжрибә яраталар. Ирен сите менән йылмайып әйткәндә, үҙ организмына үҙҙәре тәжрибә яһай инде.

Энергия биреүсе эсемлектәр­ҙең составына күҙ һалайыҡ. Улар ныҡ газлы. Йәнәһе, һөҙөмтәһе шундуҡ була ла, компоненттары тиҙ үҙләштерелә. Ошо юлдарҙың авторы алкоголһеҙ, тонус биреүсе (тонизирующий, йәнәһе) энергетик эсемлектең 0,25 литрлыҡ бер һауытын алып, тәжрибә рәүешендә бер аҙ тәмләп ҡараны. Бер ниндәй ҙә көс өҫтәлгәнен тойманы, ахыры, организм ҡеүәтле шыйыҡлыҡтан көслөрәк булып сыҡты. Уның ҡарауы, йөрәге оҙаҡ ваҡыт “лепелдәп” тик торҙо. 18 йәшкә тиклемгеләргә, ололарға, бала көткән һәм имеҙгән ҡатындарға, йөрәге, нервылары сирлеләргә, йоҡоһоҙлоҡтан интегеүселәргә ярамай тип яҙылған. Кон­серванттар, буяуҙар йәлләмәй ҡушылған. Кофеины бар. Таурин иң күбе. Витаминдар исемлеге лә теҙеп яҙылған.

Нимә ул таурин? Уның аңлатмаларында кислота һүҙе байтаҡ ҡушыла. Аҙыҡ өҫтәмәһе һәм дауа сараһы булараҡ ҡулланыла. Немец ғалимдары тарафынан иң беренсе үгеҙ үтенән алынғанлыҡтан, атамаһы латинса “таурус – үгеҙ” тигәндән алынған. 18 йәштән кесерәктәргә һөҙөмтәһе лә, хәүефһеҙлеге лә өйрәнелмәгән, шунлыҡтан был матдәгә баланың реакцияһы көтөлмәгән булыуы ихтимал. Әйткәндәй, ме­диктар асыҡлауынса, таурин өлкән кеше организмына бер ниндәй ҙә йоғонто яһамай, имеш. Йәғни файҙаһы ла, зыяны ла юҡ. Ябай итеп әйткәндә, үгеҙ үтен былай ғына эсеүгә тиң инде.

Етештереүселәр маҡтауынса, “тоник”-эсемлектәр организмды ҡеүәтләндерә. Һуң, сос­тавында ҡуҙғытҡыс­тар булһын да. Тик, һәр нә­мәнең аҙағы була, тигәндәй, энергия ике-өс сәғәттән бөтә лә ҡуя. Организм тағы өҫтәмә һорай. Ә медиктар, бындай эсемлектәрҙе тәүлегенә бер һауыттан да артыҡ эсергә ярамай, ти. Йәштәр быны тыңлап тора инде.

Әлеге эсемлектәр менән ныҡ мауығып китһәң, йөрәгеңдең көсһөҙләнә барыуын көт тә тор. Бер саҡ төндә лә йоҡлай алмай башларһың.

“Ыңғай” һәм ”кире” яҡтары

Мөмкин тиклем ғәҙел булырға тырышып, “энергетиктар”ҙың яҡ­шы яҡтарын да билдәләгән сифаттарға күҙ һалайыҡ.

– Мейе эшмәкәрлеген әүҙемләштерә.
– Составында витаминдар һәм глюкоза бар.
– Күңелегеҙгә ятҡанын таба алаһығыҙ – берәүҙәрендә кофеин күберәк, икенселәрендә витамин һәм углеводтар.
– Ҡәһүәнең һөҙөмтәлелеге 1 – 2 сәғәт кенә күренә, ә “энергетик” 3 – 4 сәғәткә һеҙҙе әүҙем итә.
– Һауыты бик уңайлы.

Кире яҡтарын һанайыҡ.

– Көнөнә бер-ике банканан да артыҡ эсергә ярамай.
– Быларҙағы витаминдар барыбер мультивитамин комплексын алмаштыра алмай.
– Ҡан баҫымы һәм йөрәге менән проблемалары булған кешеләргә эсергә ярамай.
– Эсемлек кешегә энергия бирмәй, ә эскән саҡта кеше үҙенең организмындағы энергияны фай­ҙалана.
– Кофеин, стимуллаштырыу препараты булараҡ, нервы системаһын ҡаҡшата. Бәйлелек барлыҡҡа килеүе ихтимал.
– Йәш организмға зарарлы.
– Составындағы В витамины йөрәк тибешен йышайта, ҡул-аяҡтар ҡалтырауы ла мөмкин.
– Кофеин организмдан һыуҙы “ҡыуа”.
– Тониктарҙа глюкоронолактон бар. Ике банка эсһәгеҙ, был матдәнең тәүлек нормаһын 500 тапҡыр артыҡ ҡулландығыҙ тигән һүҙ. Ул беҙҙең организмда нимәләр “эшләгәнен” хатта ғалимдар ҙа асыҡлап бөтмәгән.
Һығымта яһағыҙ инде – файҙаһы күпме, зыянымы?

Әйткәндәй

Организмға файҙаһы күп булған эсемлектәрҙе лә белгестәр асыҡлап ҡуйған (бөтә нәмәне белеп тора үҙҙәре!). Исемлеккә һөт, йәшел сәй, ҡайнар шоколад, какао, әфлисун һәм мүк еләге (клюква) һуттары, бөтнөк сәйе ингән. Берәмләп туҡталғанда, сәйҙе, мәҫәлән, ашағандан һуң ярты сәғәт үткәс эсһәң, яҡшыраҡ була. Йәшеле йөрәкте һаҡлай, һөйәктәрҙе нығыта, бөтнөктөкө тынысландыра, аш һеңдереүҙе яйлай. Әфлисун һуты иммунитетты күтәрә, мүк еләгенең дә әллә нисәмә һаҡлаусы һәләте бар. Һөттә витаминдар етерлек, эҫе шоколад менән какао ла йөрәккә яҡшы йоғонто яһай. Тағы бер бик шәп эсемлек – ул таҙа һыу. Бер ниндәй ҙә “энергетик” кәрәкмәй.