12.05.2016 Һаҡ булығыҙ! Талпан

Яҙ етеп, тирә-яҡ йәшеллеккә күмелә башлау менән кешеләр тәбиғәткә ынтыла. Әммә был осорҙа бик һаҡ булырға кәрәк, сөнки тап шул мәлдә талпандар ҡотора. Әлбиттә, уларҙың барыһы ла ҡурҡыныс түгел. Ә инде ағыу­лыһы ҡаҙалһа, аҙағы насар тамамланыуы ла бар. Ҡанэскес кешене энцефалит вирусы, талпан боррелиозы, эрлихиоз, листериоз һәм башҡа инфекцион вирустар менән зарарлауы ихтимал. Был вирустар бөжәктәрҙең 2 – 3 процентында йәшәй.

Талпан энцефалиты – үҙәк нервы системаһын зарарлаусы ауыр сир. Уның эҙһеҙ генә үтеүе лә ихтимал, әммә ҡайһы бер осраҡта ҡулдарҙың, муйын мускулдарын фалиж һуғып, инвалидлыҡҡа килтереүе, кешенең аҡыл кимәле кәмеүе ихтимал. Талпан энцефалитынан үлеү осраҡтары ла күҙәтелә.
Боррелиоз таяныу-хәрәкәт аппаратына, нервы һәм йөрәк-ҡан тамырҙары системаһына кире йоғонто яһап, кешене оҙаҡ ваҡытҡа эшлектән сығарыуы, шулай уҡ инвалидлыҡҡа килтереүе бар. Уның иң сағыу билдәләренең береһе – бөжәк ҡаҙалған урында уртаһында аҡ нөктәһе булған ҡыҙыл тап барлыҡҡа килә. Әммә һуңғы ваҡытта ауырыуҙың был билдәһе булмаған осраҡта ла зарарланыу күҙәтелә.
Энцефалиттың да, боррелиоздың да тәүге билдәләре оҡшаш. Вирус кеше тәнендә 6 – 7 тәүлек йәшәй ала. Шунан кинәт температура күтәрелә, баш, муйын ауырта, уҡшыта, ҡоҫтора башлай, хатта көҙән йыйыра. Әгәр ҙә талпан ҡаҙалғандан һуң ошондай билдәләр барлыҡҡа килә икән, тиҙ арала табиптарға мөрәжәғәт итергә кәрәк. Ни тиклем иртәрәк дөрөҫ диагноз ҡуйылып, дауалау тәғәйенләнә, тулыһынса һауығыу мөмкинлеге лә шул тиклем арта.

Шуға күрә талпандан һаҡланыу сараһын күрергә онотмағыҙ.
Тәбиғәткә сыҡҡанда тәнде тотош ҡаплап торған кейем кейергә ҡушыла. Башта мотлаҡ баш кейеме булыр­ға тейеш. Шулай уҡ күптәр, талпан ағастан ғына һикерә, тип уйлап яңылыша. Улар үләндә лә күп була һәм аяҡтан өҫкә үрмәләй. Шуға күрә резина итек кейергә, салбар балаҡтарын ойоҡбашҡа ҡыҫты­рыр­ға кәрәк. Һәр сәғәт һайын тәнде тикшереп торорға, йә булмаһа, урмандан ҡайтҡас, өҫ-башты яҡшылап ҡарап сығырға кәңәш ителә. Талпандың ҙурлығы 2 – 3 мм булып, ә инде ҡан эсеп туйһа, ул 10 – 15 миллиметрға етә. Ул тиҙ генә ҡаҙалмай, тәүҙә кейемгә йәбешә һәм, ҡаҙалыу өсөн уңайлы урын эҙләп, өҫкә үрмәләй. Шуға күрә, өйгә ҡайтҡас, өҫ-башығыҙҙы ҡаҡҡылап алығыҙ. Тәбиғәткә сыҡ­ҡанда талпандан һаҡлаусы кремдар, спрей­ҙарҙы ҡулланыу файҙалы.
Ә инде ҡаҙалһа, уны шунда уҡ сығарыу сараһын күрегеҙ. Әлбиттә, бик һаҡ эш итегеҙ – ул өҙөлөп ҡалырға тейеш түгел. Башта май, вазелин, бензин йәки кәрәсин һөртөгөҙ – бөжәк тонсоға башлай һәм үҙенән-үҙе килеп сыға. Уны алғас, урынына йод, одеколон, спирт һөртөргә онотмағыҙ. Ҡулығыҙ­ҙы ла яҡшы итеп һабынлап йыуығыҙ. Тартып алынған талпанды быяла һауытҡа һалып, ҡапҡасын ябып, махсус лабораторияға алып барып тикшертегеҙ.
Зарарланған осраҡта кешегә йәшәү урыны буйынса травмпунктта иммуно­глобулин менән ашығыс профилактика үткәрелә. Уны үткәреү ваҡыты – өс көн. Әгәр ҙә бөжәкте тикшертеп булмаһа, ауырыуҙы күҙәтеү өсөн талпанға ҡаршы иммуноглобулинды дарыуханаларҙа ла һатып алырға була.