10.04.2015 Уңыш сере – яҡшы мөхит булдырыуҙа
Кеше тормошон мәктәпһеҙ күҙ алдына килтереүе лә ҡыйын. Бала нәҡ ошонда ғилем донъяһына юл ала, холоҡ-фиғеле формалаша, үҙен шәхес булараҡ үҫтерә. Уның артабанғы үҫешендә, йәғни ысын кеше булып китеүендә бындағы белем һәм тәрбиә нигеҙенең әһәмиәте баһалап бөткөһөҙ. Әбйәлил районының Буранғол урта мәктәбе лә бай рухлы, физик яҡтан сәләмәт, ижади фекерләүсе, төплө белемле, тәртипле уҡыусыларҙы берләштерә. Райондағы алдынғы белем усағының уңыш серен асыу ниәтендә мәктәп тормошо менән яҡындан таныштыҡ.
Кәңәшле эш – тарҡалмаҫ
Буранғол урта мәктәбе директоры Ринат Моратов белем усағына 15 йыл етәкселек итә. Өс тиҫтә йылдан ашыу эш стажы булған педагог хеҙмәт юлының күпселек өлөшөн туған мәктәбенә арнаған. Педагогик һәләте, юғары сифатлы белем һәм тәрбиә биргәне, уңышлы идара иткәне өсөн ул хеҙмәттәштәре һәм уҡыусылар араһында ҙур абруй яулаған.
– Ринат Әкрәм улы, мәктәп менән яҡындан таныштырып үтегеҙ әле?
– Башта мәктәп тарихына байҡау яһайыҡ. Белем усағы 1920 йылда асыла. Ул замандарҙа уҡытыу мәсеттең бер бүлмәһендә алып барыла. Аҙағыраҡ уҡыу йорто булып хәлле кешеләрҙең һәм уҡытыусыларҙың йорттары хеҙмәт итә. 40-сы йылдарҙа балалар һаны 164-кә барып етә. 1975 йылда ауылда урта мәктәп – ике ҡатлы яңы бина ҡалҡып сыға. Бөгөн Буранғол, Һәйетҡол, Ишкилде, Мәйгәште, Исҡаҡ, Шәрип ауылдарынан 236 уҡыусы белем ала. 22 педагог сифатлы белем һәм тәрбиә бирә. Улар араһында Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһының дәүләт наградаларына, Мәғариф министрлыҡтарының маҡтау грамоталарына лайыҡ булыусылар бар.
Мәктәптә Нурсилә Мөхәммәтова, Клара Килдейәрова, Илүзә Усманова, Әлфиә Мөхәмәтйәнова, Сания Моратова, Луиза Усманова, Рәмзилә Фәттәхова, Зарифа Мусина, Сәүҙә Шәһивәлиева, Рәйлә Хәсәнова, Гөлсиә Хәсәнова, Гөлшат Ғәбитова, Миңзәлә Сәлмәнова, Ирәмән Ямалов, Байрам Фәсхетдинов, Вил Мөхәммәтов, Фирүзә Ғималова, Айгөл Фәттәхова, Гөлназ Заһитова, Роза Ғәбитова, Земфира Хәлимова, Ислам Ҡадиров кеүек көслө, үҙ эшен яҡшы белгән педагогтар булмаһа, юғары күрһәткестәргә өлгәшә алмаҫ инек. Улар йәш уҡытыусыларға юл күрһәтә, эш тәжрибәһе менән уртаҡлаша. Тағы ла шуныһы: белем усағында 45 баланы һыйындырған интернат эшләй. Унда уҡыусыларҙы Илнур Ғималов менән Рәбиға Ялалова тәрбиәләй.
– Бөгөн балаларҙы тәрбиәләү еңелдән түгел. Үҫеп килеүсе быуынды йәмғиәттә хөкөм һөргән заман афәттәренең ялмап алыуы етмәгән, компьютер йә интернет кеүек заман технологиялары ла үҙенә ауҙарып ҡуя. Ошо мәсьәләләрҙе хәл итеү йәһәтенән мәктәптә ниндәй саралар күрелә?
– Башта шуны әйтер инем: беҙҙең мәктәптең тәрбиәүи үҙенсәлеге – бығаса һаҡланып килгән изге йолалар, халыҡ традициялары нигеҙендә рухи тәрбиә биреү. Был юҫыҡта ҡурай, фольклор, бейеү, “Оҫта ҡулдар” түңәрәктәре һәм милли көрәш секцияһы уңышлы эшләп килә. Шулай уҡ малай-ҡыҙҙарҙың еңел атлетика, хоккей, гер спорты буйынса ҡыҙыҡһыныуын үҫтереү ҙә иғтибарға алынған.
Буранғолдар Башҡортостанда ғына түгел, хатта ил кимәлендә оҫта кейеҙ баҫыусы булараҡ дан яулаған. Мәктәптәге “Оҫта ҡулдар” түңәрәгенең ошо йүнәлештә эш алып барыуы юҡҡа ғына түгел. Флүзә Ғилманова етәкселегендә уҡыусылар туҡтауһыҙ эҙләнә. Уларҙың биҙәкле кейеҙҙәргә, йөндән һалынған картиналарға, сувенир кеүек әйберҙәргә тотоноуы эштең кимәлен күтәрмәй ҡалмай.
– Ошо өлкәләге уңыштарығыҙ ҙа байтаҡ ҡына, буғай…
– Уҡыу-уҡытыу эштәре буйынса урынбаҫар Миләүшә Хашимова һәм тәрбиәүи эштәр буйынса урынбаҫар Нәйлә Ғибәҙәтова һәм барлыҡ уҡытыусылар тырышлығы һөҙөмтәһендә әленән-әле уңыштарға өлгәшеп торабыҙ. Төрлө йылдарҙа “Йыл мәктәбе”, “Матур мәктәп”, “Әүҙем мәктәп” тигән исемдәргә лайыҡ булғанбыҙ икән, был коллективтың берҙәмлеге һәм бер төптән егелеп эшләүе хаҡында һөйләй.
Уҡытыусының төп бурысы – уҡыусының һәләтен асыу һәм үҫтереү. Был бик мөһим, тип әйтер инем, сөнки уның оялсан булыуы сәбәпле, күҙгә салынмауы ла мөмкин. Ә педагог төрлө форма һәм ысулдар менән уларҙың ҡыҙыҡһыныуҙарын асыҡларға тейеш.
Мәктәп уҡыусылары “Һаумы, һаумы, әкиәт”, “Урал батыр” йәш сәсәндәр бәйгеләрендә, төрлө ғилми-ғәмәли конференцияларҙа ҡатнашып тора. Еңеүҙәр иһә балалар күңеленә осҡон һала, яңыларына дәртләндерә, тормошта аныҡ маҡсаттар ҡуйырға ярҙам итә. Малай-ҡыҙҙарҙың республиканың матбуғат баҫмалары менән бәйләнеште өҙмәүе ҡыуандыра. Төрлө йылдарҙа уҡыусыларыбыҙ “Йәншишмә” гәзитенең һәм “Аманат” журналының “Йәш хәбәрсеһе” исемен алыуға иреште, бөгөн дә мәртәбәле исемде йөрөтөүселәр бар.
Тәртип бар ерҙә һөҙөмтә лә булыр
Ринат Әкрәм улы менән белем усағы буйлап экскурсияға сығабыҙ. Бөхтә ҡулдар тейгәне һәр ерҙә лә күренеп тора. Фойела сәскә-гөлдәр балҡып торһа, стенала иһә кәрәкле мәғлүмәт урын алған. Әйткәндәй, мәктәптең эстән дә, тыштан да ялтырауының сере шул: былтырғы уҡыу йылында район хакимиәте хәстәрлеге менән капиталь ремонт башҡарылған. Балаларға заманса белем биреү йәһәтенән барыһы ла – компьютер класы булһынмы йәиһә китапхана, лабораториялармы – тейешенсә йыһазландырылған. Бындай мөмкинлектәр барҙа уҡыусыларға тырышып уҡырға ғына ҡала.
Бер мөйөштә “Оҫта ҡулдар” түңәрәге ағзаларының ҡул эштәренән торған күргәҙмәгә һоҡланмай булдыра алманыҡ. Ябай ғына йөндән ниндәй генә мөғжизә тыуҙырылмаған! Мәктәп директоры менән шул эштәргә йән өргән 7“б”-ларҙың хеҙмәт дәресенә йүнәләбеҙ.
– Хеҙмәт дәресен көтөп алабыҙ. Төрлө әйберҙәр эшләйбеҙ. Бигерәк тә атай-әсәйҙәребеҙгә, туғандарға сувенирҙар рәүешендә бүләктәр яһап биреү оҡшай, – ти уҡыусылар.
Уҡытыусылар бүлмәһендә иһә, оҙаҡ йылдар эшләгән тәжрибәле педагогтар менән бер рәттән, йәштәрҙең дә булыуы иғтибарҙы йәлеп итте. Физика-математика серҙәренә төшөндөргән Гөлиә Хисмәтова менән информатика уҡытыусыһы Розалия Фәйезова былтыр ғына хеҙмәт юлын башлаһа, М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты студенты Нурания Оморҙаҡова башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса практика үтә икән.
– Дәрестәремде уҡыусыларға ябай һәм аңлайышлы итеп еткерергә тырышам. Йыш ҡына заманса технологияларҙы ҡулланырға тура килә, – ти йәш уҡытыусы Гөлиә Сәғит ҡыҙы.
– Ошо өлкәлә тәжрибә туплаған коллегаларыбыҙҙың һәр саҡ ярҙам ҡулы һуҙырға әҙер тороуын билдәләр инем, – тип рәхмәтен дә еткерә Розалия Фәйезова.
Спорт менән шөғөлләнеүсе малай-ҡыҙҙарҙың күп булыуын иҫәпкә алып, бер нисә йыл элек интернат бинаһында ла спорт залы асып ебәргәндәр. Ике йыл элек кенә асылған тренажер залына ҡыҙҙар ҙа теләп йөрөһә, милли көрәш секцияһы малайҙар араһында иң ылыҡтырғыс спорт төрө иҫәбендә.
– Егеттәр, район бәйгеләренән тыш, төбәк-ара һәм республика кимәлендә еңеүҙәр яулап тора, – ти тренер Хәлит Хәсәнов.
– Көрәш менән 9-сы кластан һуң ҡыҙыҡһына башланым, – тип әңгәмәгә ҡушыла йәш көрәшсе Мансур Ялалов. – Ярыштарҙа күп ҡатнашырға тура килә. Төрлө саҡтар була: еңәһең дә, еңеләһең дә. Барыһын да үткәрә белеү мөһим: сөнки еңелеүҙәр ҙә сынығырға ярҙам итә.
Мәктәп менән интернат араһында шайба һуғып йөрөгән хоккейсыларҙы ла тап иттек.
– Ҡар иреп бөтөүгә күп ҡалманы, шуға күрә уйнап ҡалырға ине, – ти улар шаярыу ҡатыш.
Тренер Ирәмән Ямалов әйтеүенсә, өс йыл элек барлыҡҡа килгән хоккей командаһы район кимәлендәге ярыштарҙа көсөн һынап өлгөргән дә инде. Электән көслө уйындары менән танылған командалар менән тиң уйнауҙары – үҙе үк уңыш.
Баймаҡтар, Буранбай, тип күкрәк ҡаҡһа, Әбйәлилдәр Буранғол менән ғорурлана…
Бындай һүҙҙәрҙе халыҡ ауыҙынан йыш ишетергә тура килә. Шулай булмай, Буранғол мәктәбе республика мәнфәғәтенә хеҙмәт иткән күренекле уҡыусылары менән лайыҡлы ғорурлана. Cалауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты, Башҡортостандың халыҡ артисы Әхтәм Әбүшаһманов, медицина фәндәре кандидаты Нәжип Аҡбулатов, БДУ доценты, иҡтисад фәндәре кандидаты Илдар Ғәбитов, М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры актерҙары Рәмзил Сәлмәнов менән Шәһит Хамматов, М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры актеры Ринат Баймырҙин, иҡтисадсы Наил Мырҙагилдин, Башҡортостан юлдаш телевидениеһы хеҙмәткәре Динара Әхмәтова нәҡ ошонда ҡанат нығытҡан, белем алған, һәләттәрен асҡан.
Халҡыбыҙҙың телен, мәҙәниәтен һәм тарихын төптән өйрәтеүҙе маҡсат итеп ҡуйған Буранғол мәктәбе бына шундай ынтылыштар, артылыштар һәм еңеүҙәр менән йәшәй.
Данил ӘБДЕЛҒАЗИН.