16.03.2012 Ауылым яҙмышы – илем яҙмышы
Бөгөндән ауылдарҙа эш урыны булдырырға кәрәк
Рәсәй – Ер шарында майҙаны буйынса иң ҙур илдәрҙең береһе. Майҙаны 16 млн 896 мең кв. м. Был майҙанға ике Америка ҡушма Штаттарын йә иһә 70 Англияны урынлаштырып булыр ине. Ошо майҙандың 90 процентын урман биләп тороуы билдәле. ҡаҙылма байлығы буйынса донъя йөҙөндә илебеҙҙең тиңе юҡ, тиһәк тә, хата булмаҫ. Үҙгәртеп ҡороуҙар башланғанға тиклем машиналар, тракторҙар, шахталар өсөн ҡулайламалар эшләү, фабрика, заводтар, электр станциялары төҙөү киң ҡолас менән йәйелдерелә.
Сәнәғәттең юғары темпта үҫеүе иҫке ҡалаларҙа ла халыҡтың артыуына килтерҙе. Шул уҡ ваҡытта РСФСР-ҙа халыҡты эш менән тәьмин итеү маҡсатында колхоз-совхоздарҙың үҫешен яйға һалыу буйынса ҙур эш башҡарылды. 1954 – 1955 йылда уҡ 9,3 млн гектар яңы ер үҙләштерелде, сиҙәм һәм ҡалдау ерҙәрҙе үҙләштереү маҡсатында 84 яңы эре совхоз, күпләп МТС-тар төҙөлдө.
Мәғарифҡа ла ярайһы уҡ иғтибар бирелде. Мәҫәлән, РСФСР күләмендә 1954 йылда 117 мең мәктәп эшләп, 16 млн 400 мең бала белем һәм тәрбиә алды. Һәм шул иҫәптән 13 мең милли (рус булмаған) мәктәп эшләп, 44 телдә белем алыу тормошҡа ашырылды. Ә ил буйынса бер миллион студент иҫәпләнде.
Илебеҙ халҡы Бөйөк Ватан һуғышында емерелгән 1700 ҡаланы, 72 мең ауылды ҡабат аяҡҡа баҫтырыуға өлгәште.
Үҙгәртеп ҡороуҙар башланыуы булды, халыҡтың фиҙакәр хеҙмәте менән төҙөлгән бөтә байлыҡ иртәнге томан кеүек күҙҙән юғалды. Күгәрсен районында 90-сы йылдарға тиклем Мәҡсүт, Күгәрсен, Мораҡ, Подгорный МТС-тары өс совхоздың, һигеҙ күмәк хужалыҡтың машина-трактор паркының эшен яйға һалып торҙо. Минең тыуып үҫкән Төпсән ауылы «Искра» совхозына ҡарай ине. Бөгөн иһә хәлдәр бөтөнләй үҙгәрҙе.
Совхоз тарҡатылғас, эш бөтөү сәбәпле, йәш ғаиләләр тырым-тырағай таралып бөттө. Ауылыбыҙҙа һуғыштан һуңғы йылдарҙа ғына ла һәр ғаиләлә 5-әр, 6-шар, хатта 9-ар бала тәрбиәләнә ине. Үҙем Төпсәнгә 1961 – 1962 уҡыу йылында уҡытыусы булып эшкә ҡайттым. Унда магазин да, мәҙәниәт йорто ла, медпункт та юҡ, ә мәктәп ярым емерек ине. Миңә, бик күп көс һалып, хәстәрләп уларҙың барыһын да төҙөтөргә тура килде.
Ә бөгөн йәштәр ниңә Себер яҡтарына ынтыла һуң? Сөнки ауылдарҙа эш юҡ. Совет осоронда ауыл ерендә эшсе көсө етешмәүен беләбеҙ бит. Тракторсы, комбайнсы, һыйыр һауыусыға алмаш кешене эҙләп таба алмай инеләр. Кешеләр алһыҙ-ялһыҙ эшләне. Бөгөн килеп йәштәр эш таба алмай интегә. Ғаилә ҡорорға ашыҡмайҙар. Ил буйынса үлем күрһәткесе тыуымдан юғарыраҡ. Наркомандар, эскеселәр көндән-көн артыу өҫтөндә. Уларҙың ғүмерҙәре лә ҡыҫҡа була. Ундай сирлеләрҙән сирле балалар тыуасаҡ түгелме? Ил буйынса ҡатын-ҡыҙҙарҙың тәмәке тартыуы, наркотиктар ҡулланыуы аяныслы хәл. Төпсән ауылынан ғына 20 йәш егет-ҡыҙыбыҙ сығып китте. Ә бит уларҙың 2 – 3-әр балаһы бар ине. Һәр ауылда эш урыны булдырыуҙы хәстәрләргә кәрәк тә бит…
Ауыл яҙмышы − ил яҙмышы. Халыҡ – илһеҙ, ил халыҡһыҙ булмай. Донъя йөҙөндә иң ҙур ил дә халҡын 145 миллиондан арттыра алмай. Ил башлыҡтарына уйланырға ваҡыттыр инде.
Миңнулла ӘЛИМҒОЛОВ.
Күгәрсен районы,
Төпсән ауылы.