26.02.2011 ЭСТОН ЕРЕ ЛӘ  БОРОНҒО ТАБЫШТАРҒА БАЙ

Эстонияның Анья улусында йәшәүсе берәү Линнакс ауылы янындағы колхоз баҫыуҙарының береһендә викингтарҙың байлығына юлыҡҡан. Был табыш өсөн ул хөкүмәттән 100 мең евро көтә. Бөтәһе лә законда ҡаралғанса: аҡса 200 мең евроға баһаланып, бәхетле табыш эйәһе уның ярты хаҡын алыр­ға тейеш.
Был кешене металл эҙләүсе ҡорамал менән баҫыуҙа йөрөргә нимә мәжбүр иткән һуң? Әлегә хазина табыусының исеме сер итеп тотола. Илдең Боронғо һәйкәлдәр­ҙе һаҡлау буйынса департаментының баш инспекторы Антс Каунт табыш эйәһен, дөрөҫ эш иткән, закон буйынса хазинаны урынынан ҡуҙғатмайынса, тейешле органдарға хәбәр иткән, тип маҡтаған.
Эш былай була. Эрик Хэкки (исемен шартлы рәүештә шулай алайыҡ) иҫке баҫыуҙы йөрөп ҡарап сығырға була, ҡулына металл эҙләүсе ҡорамалын да эләктерә. Ни ғәжәп, ерҙә тимер булыуын иҫкәрткән яйланма тауыш бирмәһенме! Иң тәүҙә бысаҡ килеп сыға, уның артынан балта табыла, артынса ватыҡ балсыҡтан яһалған көршәк менән боронғо тәңкәләр ҙә пәйҙә була. Эрик Хэкки, таныш археологына шылтыратып, хазина табыуы тураһында хәбәр иткәс, колхоз баҫыуына килгән археологтар Англия, Дания, Швеция, Венгрия, Италия, Богемиянан булған 1300 көмөш аҡса табып ала. Ғәрәп тәңкәләре лә була. Эксперттар фекеренсә, викингтар был аҡсаны ғына һаҡлауҙы маҡсат итеп ҡуйған, ә көмөш көнкүреш кәрәк-яраҡтарын иретеп бөткәндәр. Тарихсылар, викингтар аҡсаны 1060 йылда һаҡлауға һалған, тип иҫәпләй. Был күренеш халыҡтың сауҙа һәм хәрби маршруттары тураһында һөйләй. Табыштың нумизматик географияһы буйынса был маршруттар бик киң. «Кем һуң ул викинг? Ул – пират һәм яугир, табыш һәм хәрби ҡаһарманлыҡтары өсөн дан эҙләүсе, сауҙа менән шөғөлләнеүсе, кеше аяғы баҫмаған утрау­ҙар эҙләп диңгеҙҙә йөҙөүсе. Скандинавия экспансияһында ҡатнашыу­сыларҙың барыһы ла Х – ХI быуаттарҙа викингтар булмаған», – тип иҫәпләй викингтар буйынса белгес Арон Гуревич. Уның фекеренсә, күмелгән ҡалдыҡтар был осорҙағы билдәле нормандарҙың сауҙала урлашыу юлы менән күп байлыҡ алып ҡалғанлығын һөйләй. Ергә күмеп ҡалдырыу­ҙары ла шул байлыҡты һаҡлау маҡсатында эшләнгән. Улар хәрби походтарҙа яулап алынған байлыҡтарын, уңыш саҡырып ята, талисман булараҡ хеҙмәт итә, тип уйла­ған. Шуға был хазина яу үткән урындар­ҙа, яр буйҙарында, каруандар юлында күмелгән. Хазиналар тарихына фәнни яҡтан ҡарағанда, викингтарҙың һәм сауҙагәрҙәрҙең юл маршруттарын өйрән­һәң, та­быш­ҡа, ысынлап та, юлығырға була.
Әлеге хазина һуңғы йылдарҙа Эстонияла табыл­ған тәүге ҡомартҡы түгел. 2007 йылда Сааремаа утрауында ла викингтарҙың байлыҡтары табылғайны. Табыш хужаһы уның өсөн 32 мең евро алған. Швецияның Готланд утрауында хазина эҙләүселәргә 1946 – 1956 йылдар «көмөш быуат» булған. Был осорҙа 4200 тәңкә һаҡланған 14 урын, ҡиммәтле биҙәүестәр, иретелгән көмөш әйбер­ҙәр табылған. Археологтар әйте­үенсә, викингтарҙың байлыҡтары әле тулыһынса табылып бөтмәгән. Сөнки улар ХVlll – ХlХ быуаттар­ҙа ла хәрби походтарҙа йөрөгән.