15.06.2012 Тормош һабаҡтары
Йәш саҡ − дәртле саҡ инде ул. Берәүгә үлеп ғашиҡ булаһың. Шуның менән ҡауышһаң, ерҙә һинән дә бәхетлерәк кеше табылмаҫ һымаҡ. Эй, тиле йәшлек, донъяны һин тик ал төҫтә генә күрәһең шул. Ә бит тормошта һин уйлағанса ғына булмай...
Армиянан ҡайтып төштөм. Әсәйем мине ҡосаҡлап һөйөп, аҙыраҡ балауыҙ һығып та алды. ҡыуанысы сикһеҙ ине. Берҙән-бере, өмөтө шул мин уның. Атайым, ҡаты ауырып, мин бәләкәй саҡта уҡ донъя ҡуйған. Әсәйем яңынан тормошҡа сыҡманы, мине яңғыҙ ҡарап үҫтерҙе. Әсәй менән күрешеү, ул ҡуйған сәйҙәрҙе эсеү, ул бешергән аштарҙы ашау минең өсөн дә әйтеп бөтөргөһөҙ шатлыҡ ине. Армияла буш торған саҡтарҙа йәки кистәрен йоҡлап китер алдынан ошо хаҡта аҙ хыялландыммы ни! Миңә әсәйемдән дә яҡын, ҡәҙерлерәк кеше юҡ донъяла. Хаттарымда йыш ҡына: «Иҫән-һау хеҙмәт итеп ҡайтһам, һинең менән генә йәшәйәсәкмен, һине бер ҡасан да ташламаясаҡмын», − тип яҙа инем. Инде бына шул теләгемде тормошҡа ашырам, һуңғы һулышына ҡәҙәр әсәйем менән бергә буласаҡмын тип, ауылға ҡайттым…
Кис, сержант погонлы гимнастеркамды кейеп, хәрби әҙерлек отличнигы, гвардия һәм разрядлы спортсы значоктарын балҡытып, клубҡа сыҡтым. Кино ҡарағас, танса башланыуын көтәбеҙ. Бер мөйөштә егеттәр менән уны-быны һөйләшкеләп торам. ҡаршы стена буйындағы ҡыҙҙар төркөмөнә лә күҙ атып алам. Беҙ − егеттәрҙең, ғәҙәте инде ул: ҡайҙа булһаҡ та шул оҙон сәстәргә тартылабыҙ. Күрәһең, йөрәк түрендә, яҙмышымды осратмаммы, тигән тойғо тынғы бирмәй торғандыр. Ни генә тимә, егеттәргә − ҡыҙҙар, ҡыҙҙарға егеттәр кәрәк бит. Кемдер өйләнергә, кемдер кейәүгә сығырға тейеш.
ҡыҙҙарҙың береһе миңә ҡарап алды. Бәлки, был яңы ҡайтҡан һалдатты күҙҙән үткәреү, ғәҙәти ҡыҙыҡһыныу ғына булғандыр. Әммә мин уға иғтибар иттем. Йөҙгә әллә ни матур кеүек тә түгел: түңәрәк кенә тулы йөҙ, осо күтәрелеп торған бәләкәй генә танау. Тик ҡыйылып торған ҡап-ҡара ҡаштары аҫтында күҙҙәре янып тора. Йондоҙҙармы ни! Шул ҡаштары, шул йәшел күҙҙәре уны һөйкөмлө күрһәтә. Буйы бәләкәйерәк булһа ла, һомғол, зифа буйлы.
ҡыҙ йәнә минең яҡҡа ҡараны һәм күҙҙәребеҙ бик аҙға ғына осрашты. Шул саҡ йөрәгем ҡыҫылып ҡуйҙы, ниндәйҙер ҡыуаныс һымаҡ бер тойғо кисерҙем.
Танса башланып китте. Мин туп-тура әлеге ҡыҙ алдына барып баҫтым.
− Мөмкинме? − тип башымды эйеп алдым.
Ул һүҙһеҙ генә шунда уҡ ҡулдарын һалды ла беҙ зал буйлап әйләнеп киттек. Мин ғәжәп бер дәрт менән өйрөлдөрөп йөрөттөм уны. Шул арала үҙе менән дә танышып алдым. ҡыҙҙың исеме Ғәлимә, колхоз идараһында малсылыҡ буйынса хисапсы булып эшләй икән. Уның ата-әсәһен яҡшы беләм. Мин армияла хеҙмәт иткәндә бик ныҡ үҫеп, үҙгәреп китмәһә, үҙен дә таныр инем, моғайын. Мин унынсыла саҡта ул туғыҙынсыла уҡыған.
Танса бөткәнсе Ғәлимә янынан бер аҙым да китмәнем, гел бергә бейенек. Һуңынан уны оҙата киттем.
Йәйҙең тәүге айы. Йылы тыныс кис. Күктең көнсығыш яғынан ярым ай ҡарай.
Урамдағы олпат өйәңкеләр, гүйә көн буйы ел менән алышыуҙан арып-арманһыҙ булып, инде ел тынғас, рәхәтләнеп йоҡомһорап ултыра һымаҡ.
Беҙ, һөйләшә-һөйләшә килеп, Ғәлимәләрҙең ҡапҡа төбөндә ятҡан йыуан бүрәнәгә ултырҙыҡ. ҡыҙ быға тиклемге һүҙҙе дауам итеп:
− Рафиҡ ағай, эшкә ҡайҙа урынлашырға уйлайһың? ҡалаға китәһеңдер инде? − тип һораны.
− Юҡ, ауылда ҡалам, – тинем күңелемдәге серҙе асып. − Мин бит шофер. Мәктәптә уҡығанда уҡ «право» алғайным. Армияла ла машина йөрөттөм.
−– Улайһа, яҡшы-ы, – тине Ғәлимә ҡыуанғандай.
−– Тик колхозда эйәһеҙ машина булырмы икән?
−– Әйткәндәй, председатель машинаһына шофер кәрәк бит. Иртәгә үк барып ет, юғиһә урынһыҙ ҡалыуың бар…
Ә иртәгәһен мин эш башланым. Сөнки идараға барып, рәйес Рахман ағайға үҙ теләгемде әйтеүем булды:
− – Әһә, һалдат, һинең өсөн генә бер урын һаҡлап тора инек. Оҙаҡ көттөрмәй килеп еттең. Маладис! – тине ул, шаяртып, унан етдиләнеп:
– Бар, гаражда машинаны ҡараштыра тор. Бер сәғәттән районға осабыҙ, – тине.
Рахман ағай – ҡырҡ йәштәрҙе уҙған, бағаналай төҙ буйлы, мөһабәт кәүҙәле кеше. Һәр мәсьәләне оҙаҡ уйлап тормай йәһәт хәл итә, ыҡ-мыҡ ултырырға яратмай. Уңайы тура килгәндә, бер аҙ шаяртып та алыусан.
– Әйҙә, энем, – тине ул, билдәле ваҡыттан һуң гаражға инеп. Беҙ, «Газик»ка ултырып, гөжләтеп сығып та киттек. Юлда Рахман ағай тормош хәлем, киләсәккә пландарым менән ҡыҙыҡһынды. Үҙем уйлағандарҙы ихлас һөйләп бирҙем. Ауылда ҡалыуымдың сәбәбен белгәс:
– Маладис! – тине рәйес йәнә. Яратҡан һүҙе, күрәһең. − Әсәйҙәрҙе ташламаҫҡа, ҡәҙерләргә кәрәк. Тик бына өйөгөҙ иҫкереп бара, яңыртып һалыу һинең өҫкә төшәсәк. Төҙөлөш материалдары менән колхоз ярҙам итер, әлбиттә. Унан кәләш төшөрөргә лә була! − Рахман ағай, көлөмһөрәп, бер күҙен ҡыҫып ҡуйҙы.
Мин дә шаяртып яуап бирҙем:
– Өйө һалынһа, ағай, кәләшен генә төшөрә белербеҙ.
– Шулай тиһең, ә? – тине Рахман ағай, киң йылмайып һәм йәнә мине дәртләндереп өҫтәне:
– Егет икәнһең!
Рахман ағай миңә оҡшаны. Эшләйәсәк машинам да һәйбәт кенә.
Мин кискә табан өйгә ҡайттым. Йыуынып, кейенеп, клубҡа ашыҡтым. Күңел Ғәлимәгә тартыла ине. Бейеү ваҡытында ул минең эш башлауыма шатланғандай:
– Хәҙер һин, Рафиҡ ағай, ауыл кешеһе инде. Бына һәйбәт булды, – тине.
– Мин элек тә ауыл кешеһе инем.
– Юҡ, – тине Ғәлимә, шуҡланып. −– Кисә генә һин ирекле казак инең, хәҙер – «рабочий класс».
Ғәлимә бөгөн үҙең иркенерәк, хатта бер ни тиклем ҡыйыуыраҡ тотто. Клубтан ҡайтҡанда, ҡыйыуланып, ҡулымды уның биленә һалғайным, ҡаршылыҡ күрһәтмәне: улай ғына ла түгел, бер аҙ миңә һыйына биреп тә ҡуйҙы, шикелле. Күңелемдә уға ҡарата йылы тойғолар уянғайны инде.
Урам буйлап оҙаҡ ҡына һөйләшеп йөрөгәс, беҙ Ғәлимәләрҙең ҡапҡа төбөнә килдек. Ул:
– Ярай, инәм инде, – тине. Үҙе ни өсөндөр ҡуҙғалманы. Мин уның ҡулынан тотоп, ҡыҫып-ҡыҫып алдым. Ул туп-тура миңә ҡараны. Ярым айҙың һүрән генә яҡтыһында уның күҙҙәренең алмастай янып тороуын күрҙем, унда өмөт тә, саҡырыу ҙа бар ине. Ғәлимә, бәлки, минең ҡосаҡлауымды, үбеүемде көткәндер, ләкин әлегә быға әҙер түгел инем. Ул ҡулын минең ҡулдан ипләп кенә тартып алды ла:
– Һау бул! – тине һәм өйҙәренә инеп китте.
Мин дә үҙебеҙҙең яҡҡа атланым. ҡапҡа төбөнә килеп еткәс, өйгә инге килмәне, эскәмйәгә ултырҙым. Еләҫ һәм һалҡынса йәйге төндә рәхәт ине. Күңелемдә ҡыуаныс та, тулҡынланыу ҙа бар. Һиҙәм, әкрен генә, әммә тамырҙарын тәрән ебәреп, миңә мөхәббәт килә.
Әйҙә, килһен ул, йөрәгем асыҡ уға.
Ғәлимәне оҙатып йөрөй торғас, бер нисә көндән үк беҙҙең аралар һиҙелеп яҡынайҙы. Күңелем илаһи тойғолар менән мөлдөрәмә тулды. Шулай, ғәҙәттәгесә, Ғәлимәне ҡапҡа төптәренә килтергәс, ҡайҙан үҙемдә шундай ҡыйыулыҡ тапҡанмындыр, уны ҡосаҡлап алдым. Ул, шуны ғына көткәндәй, башын күкрәгемә ҡуйҙы.
– Мин һине яратам, – тип бышылданым. Был иҫке һәм һәр кем өсөн яңы һүҙҙәр ихлас һәм ялҡынланып әйтелде. Ғәлимә лә мине муйынымдан ҡосаҡлап алды. Беҙҙең ирендәр ҡушылды. Эй, ул татлы һәм ҡабатланмаҫ тәүге үбешеү! Уны бер ниндәй һүҙҙәр менән дә аңлатып булмай торғандыр.
Бынан һуң беҙҙең мөхәббәтебеҙ көндән-көн ҡайнарлана барҙы. Кистәрен күрешеү генә етмәй, рәйес машинаһы менән идара янына килеп туҡтаған һайын, Ғәлимә янына инеп, кеше юҡта ҡосаҡлап, үбеп сығам.
Яңы өй һалғас ҡына, кәләш әйттерермен, тигәйнем. Көҙгә табан икенсе бер уй өҫтөнлөк алды. «Бер-беребеҙҙе өҙөлөп яратабыҙ. Ниңә ваҡыт уҙҙырып, сабата туҙҙырып йөрөргә? Өйләнергә кәрәк», – тинем мин үҙ-үҙемә. Шул хаҡта Ғәлимә менән һөйләшеп килештек, унан әсәйем менән кәңәшләштем. Уның йөҙөндә ниңәлер ҡыуаныс сағылманы, бары тик тыйылып ҡына әйтеп ҡуйҙы:
– ҡыҙҙы оҡшатҡас ни, өйләнерһең, бәй. Нишләмәк кәрәк, боронғонан ҡалған йола.
Әсәйемдең күңеле төбөндә ниндәйҙер ҡәнәғәтһеҙлек барын һиҙенгәндәй булһам да, иғтибар итмәнем. Күктең етенсе ҡатында осҡан кешелә шуның ҡайғыһымы ни!
Октябрь байрамында гөрләтеп туй яһаныҡ. Беҙҙе ҡотларға Рахман ағай ҙа килде.
– Егеттең аҫылын эләктерҙең, ҡәҙерен бел, ҡыҙыҡай, –− тине ул, ғәҙәттәгесә шаяртып.
Ғәлимә бөтөн йөҙө менән балҡыны:
– Белермен, Рахман ағай, белермен, – тине.
Һиҙеп торам, Рахман ағай мине үҙ итә. Шоферлыҡ эшемде лә юғары баһалай ул. Миңә өндәшкәндә «Рафиҡ» тимәй, ә яҡын күреп, «Рафай» ти. Мин инде быға күнегеп бөткәнмен. ҡай саҡ ул үҙенең тормош хәлдәре менән дә уртаҡлашып ала. Бер көндө машинала елдергәндә егет сағында буласаҡ ҡатыны менән нисек танышып китеүҙәрен ҡыҙыҡ итеп һөйләп килде. Рахман ағай институтта агрономлыҡҡа уҡыған саҡта иҡтисад факультетындағы бер ҡыҙға ғашиҡ була. Уны бик оҙаҡ ситтән генә күҙәтеп йөрөй. Янына барып, танышырға ҡыйыулығы етмәй. Ахырҙа, теге ҡыҙ уға үҙе өндәшә:
– Эй, егет, ниңә ситтән генә ҡарап тораһың? Кил, танышайыҡ.
Шунан һуң ғына улар ҡауышып китә…
Рәйес −– ҙур кеше, асылда, ауылдың хужаһы ул. Рахман ағайҙың туйыбыҙға килеп, беҙгә татыу тормош, бәхет теләп китеүе табыныҙҙы йәмләп, күңелдәребеҙҙе күтәреп ебәрҙе. Никах, туй ҡыуаныстары менән рухланып, матур ғына йәшәп киттек. Мин көн-төн машинала саптым, Ғәлимә элеккесә идарала иҫәп-хисап менән ултырҙы, әсәй йәй көнө сөгөлдөр баҫыуында эшләне, ҡышын беҙҙе тәрбиәләп, өй ҡарап ҡына йәшәне.
Ғәлимә килеү менән беҙҙең ҙур булмаған иҫке генә өйөбөҙгә йәм инде. Шул уҡ ваҡытта мин өй һалыу теләге менән дә янып йөрөнөм. Киләһе йылда төҙөлөш материалдары туплай башлау уйы менән аҡсабыҙҙы йыйыштырып, кассаға һалдыҡ.
Үҙемде бәхетле тойҙом. Бәхетлеләр вайымһыҙ була. Мин дә донъяла ҡайғы-хәсрәттәр барлығын, улар миңә лә ҡағылыр тип, уйға ла китермәнем. Ләкин тормош бер саҡ һәр нәмәгә иғтибар менән ҡарарға, һәр ваҡлыҡты иҫәпкә алырға мәжбүр итә икән. Тәүге йылда Ғәлимәне сикһеҙ яратыуым арҡаһында уның үҙ-үҙен тотошона әллә ни иғтибар ҙа итмәгәнмен. Йоҡларға ятыу менән ҡосаҡлап алам, күңел булғансы иркәләйем, наҙлайым.
Күпмелер ваҡыттан һуң ғына Ғәлимәнең холҡондағы бер сәйер ғәҙәтте иҫкә ала башланым: мин ҡосаҡламаһам, иркәләмәһәм, ҡатыным миңә әйләнеп тә ҡарамай, иҫе лә китмәгән кеше һымаҡ ята бирә. Әйтерһең, мин уның алдында мәңгелек бурыста. Уны аңлай алмай аптырайым. Нимә һуң был, тим? Әллә мине яратып бөтөрмәйме?
Минең аңлауымса, борон-борондан ҡатындар ирҙәрҙе рухландырыусы көс, дәрт биреүсе булған. Улар үҙҙәренең хис-тойғоларын грамлап бизмәнгә һалмаған, иҫәпләшмәгән: йөрәктәрендәге күңел йомартлығы, рухи байлыҡ күпме булһа, шуларҙы тамсыһына тиклем ирҙәре, балалары менән уртаҡлашҡан. Әлбиттә, ундай ҡатындарға ирҙәре лә бурыста ҡалмаған.
Ә Ғәлимә менән минең арала бер-беребеҙҙе яфалау башланды. Сөнки һуңғы ваҡытта мин дә, уның миңә йылылыҡ бирмәүен күреп, хәтерем ҡалып, боролоп ятыусан булып киттем. Уны иркәләргә, наҙларға теләһәм дә үҙемде тыям. Ғәлимәнең был ғәҙәтен үҙемдең тормош ҡағиҙәһе итеп алырға уйым юҡ. Икенсеме, өсөнсөмө көндө ҡатынға йәнә йөҙ менән боролам, бөтөн булмышым менән уны хистәрен уртаҡлашырға саҡырам. Юҡ, ғәҙәтенән тайпылмай. Шуға ла үҙемде йыш ҡына кәмһетелгән, хурланған кеше һымаҡ тоям.
Әлбиттә, беҙҙең тормоштоң был яҡтары кешеләргә күренмәй. Улар беҙҙе татыу йәшәй, тип уйлайҙар. Эйе, бер-беребеҙгә ризаһыҙлыҡтар булһа ла, ҡысҡырып асыуланышҡаныбыҙ юҡ. Әммә арабыҙҙа эске көрәш, тартҡылаш бар һәм ул, бер хәл килеп сығып, төҙәлмәҫлек булып тағы ла тәрәнәйә төштө.
Бер көн бесән ваҡытында, рәйес машинаһы менән идара алдына килеп туҡтаныҡ та мин Ғәлимә янына инеп сыҡмаҡсы булдым. Коридорҙан ябылып бөтмәгән ишек аша эскә ҡараным. Ғәлимә төптәге өҫтәл артында, ғәҙәттәге үҙ урынында ултыра. Уның ҡаршыһында ҡаланан командировкаға ҡайтҡан шоферҙың береһе тора. Уртасанан бейегерәк буйлы һимеҙ бер кеше. Ярһаң, минең кеүек икәү сығыр.
– Матур һеңлекәш, бынауы гүзәл көндә бында ҡаңғырып ултырғансы, әйҙә, яландарҙы бер әйләндереп алып ҡайтайым, – ти ул, шаяртҡан һымаҡ.
– Минең ирем дә шофер, – ти Ғәлимә, йылмайып. – Яландарҙы күрһәткәне бар былай.
Мин эстән генә: «Һәйбәт яуап бирҙе», – тип шатланып ҡуйҙым.
Ә теге шофер, ҡолағынаса ауыҙын йырып:
– Ирҙең машинаһында ҡыҙыҡ түгел, ә бына минекендә бөтөнләй башҡа – яңы, ҡыҙыҡлы донъя асасаҡһың.
– Беләбеҙ ул донъяны, – ти Ғәлимә эре генә, күпте күргән тәжрибәле ҡатын һымаҡ. −– ҡыҙыҡлы ла ул. Тик ваҡыт юҡ. Унан һиңә ултырып китһәм, кешеләр ни тиер?
−– Бүренән ҡурҡып, урманға бармаҫҡамы? Һа-һа-һа!..
«Әһә, ваҡыты булһа, яйы тура килһә, тимәк, «ҡыҙыҡлы донъя»нан баш тартмаясаҡ», – тип һығымта яһаным һәм, түҙемлегемде йыйып, ишекте шығырлатып астым да эскә үттем. Тегеләр икеһе лә ялт итеп миңә ҡарап алды. Шофер шунда уҡ ишек яғына ыңғайлап:
−– Һау бул, һеңлекәш! – тине лә сығып китте.
Минең күкрәктә асыу ҡайнай ине. Тыныс булырға тырышып:
– Нимә һин ул шофер менән ҡытҡылдашаһың? Уның «ҡыҙыҡлы донъяһы» ҡыҙыҡтырамы ни? – тинем.
– Тыңлап торҙоңмо ни? −– Ғәлимә ят ҡараш менән күтәрелеп ҡараны.
– Тыңлап торҙом шул һеҙҙең «ҡыҙыҡлы» әңгәмәне, – тинем асыу менән.
Ғәлимә шунда уҡ үҙ төҫөнә инеп, мине тынысландырырға кереште:
– Шаяртып һөйләштек тә инде. Шуны ла аңламаҫҡа һин ахмаҡ түгелһең дә…
Мин сығып киттем. Ғәлимәгә ҡарата беренсе башлап күңелемдә шик тыуҙы. «Уңайы тура килгәндә башҡа ирҙәрҙе лә кире ҡаҡмаясаҡ», – тигән уй йөрәгемде тетрәтте. Был минең өсөн башҡа һыймаҫлыҡ хәл ине. Үҙемде өҙөлөп һөйгән, ғүмер буйы миңә тоғро ҡатын тураһында күпме хыялландым! Ғәлимәне оҙатып, яратып йөрөгән саҡтарҙа, ул тап шундай булыр, тип уйлай инем. Буш хыял ғынамы икән был?..
Рәшит САБИТОВ.
(Дауамы бар).